Trong thế giới tiền mã hóa đang phát triển đầy sôi động, thuật ngữ “scam” hay lừa đảo đã trở nên quen thuộc với nhiều nhà đầu tư lẫn người mới bước chân vào lĩnh vực này. Từ những dự án “nổi như cồn” rồi bỗng dưng biến mất, cho đến các mánh khóe tinh vi dựa trên sự thiếu hụt thông tin của nhà đầu tư, scam trong crypto là vấn đề nhức nhối có thể gây thiệt hại nặng nề về tài chính. Vậy scam là gì? Hãy cùng danhgiacoin tìm hiểu ngay nhé!
Scam là gì?
Scam là cụm từ dùng để mô tả những hành vi bất hợp pháp của cá nhân hoặc tổ chức, nhằm chiếm đoạt tài sản hoặc đánh cắp thông tin từ người dùng. Thuật ngữ này xuất hiện trong đủ mọi lĩnh vực, từ kinh tế và tài chính đến các hoạt động thường nhật, nhưng trở nên đặc biệt phổ biến trong môi trường trực tuyến.
Khi bước vào thị trường tiền điện tử, “scam” thường được hiểu là các chiêu trò lừa đảo nhằm chiếm đoạt tài sản hoặc thu thập trái phép dữ liệu người dùng. Những phương thức phổ biến có thể kể đến như giả mạo email, đóng giả KOL uy tín hoặc tung ra dự án ảo, khiến người dùng bối rối và khó phân biệt đâu là thật, đâu là giả. Không ít ý kiến cho rằng tốc độ phát triển và sự thiếu hụt quy định rõ ràng đã biến thế giới crypto thành “mảnh đất màu mỡ” cho các hoạt động lừa đảo.
Theo báo cáo của tổ chức bảo mật De.Fi, chỉ riêng năm 2023, hơn 1,95 tỷ USD đã bị chiếm đoạt thông qua các hình thức scam. Con số này cho thấy lừa đảo trong thị trường tiền mã hóa đang trở nên ngày càng tinh vi và quy mô hơn, đặt ra yêu cầu cấp thiết cho nhà đầu tư phải nâng cao kiến thức và thận trọng trước mọi cơ hội đầu tư.
8 hình thức lừa đảo phổ biến trong crypto
Sau khi hiểu rõ scam là gì, chắc hẳn các nhà đầu tư sẽ thắc mắc về những hình thức lừa đảo tinh vi hiện nay.
1. Cloud Mining Scam
Cloud Mining là phương thức giúp bạn tham gia quá trình đào coin mà không cần đầu tư thiết bị phần cứng đắt đỏ và tốn nhiều điện năng. Thay vì phải tự mua dàn máy, bạn trả một khoản phí cho nhà cung cấp dịch vụ, rồi họ sẽ thay bạn vận hành hệ thống đào coin. Tuy nhiên, không phải đơn vị nào cũng làm ăn minh bạch. Rất nhiều dự án “Cloud Mining” chỉ tồn tại để lừa gạt người dùng bằng những hứa hẹn lợi nhuận cao hoặc hoàn vốn siêu tốc, nhưng cuối cùng lại biến mất cùng với số tiền đầu tư.
Một ví dụ điển hình là MiningMax. Họ kêu gọi đầu tư 3.200 USD với lời cam kết nhận lợi nhuận mỗi ngày trong hai năm, kèm theo 200 USD hoa hồng cho người giới thiệu. Cuối cùng, MiningMax đã “cuỗm” mất 250 triệu USD từ nhà đầu tư, trở thành bài học đắt giá cho những ai tin vào lợi nhuận “ảo” mà không kiểm chứng kỹ lưỡng.
2. Pump and Dump Scam
Pump và Dump là chiêu trò “thổi giá” token để tạo FOMO (Fear of Missing Out) cho cộng đồng, đẩy giá token tăng gấp vài lần chỉ trong thời gian ngắn. Khi mọi người bị cuốn theo và bắt đầu mua vào ồ ạt, những kẻ cầm trịch sẽ xả (dump) token để chốt lời, sau đó nhanh chóng rút khỏi dự án. Hình thức này thường xảy ra với các token có vốn hóa nhỏ vì chúng dễ bị thao túng hơn. Để tránh sập bẫy, nhà đầu tư nên tỉnh táo đánh giá dự án và theo dõi kỹ những dấu hiệu “bơm thổi” quá đà.
3. Hack X/ Discord
Trong thế giới crypto, khi có tin đồn airdrop, rất nhiều hacker sẵn sàng tấn công tài khoản chính thức của dự án trên X (Twitter) hoặc Discord để lan truyền link giả mạo. Ví dụ, dự án LayerZero từng bị hack tài khoản Discord của CEO Bryan Pellegrino, sau đó kẻ tấn công lợi dụng tên tuổi này để chia sẻ đường link “Nhận token ZRO miễn phí”. Nhiều người dùng tin tưởng thông báo giả và vô tình truy cập link, dẫn đến mất tài sản. Vì vậy, bạn nên cẩn trọng với bất kỳ link “khuyến mãi” nào, đặc biệt khi link đó được gửi qua tài khoản nghi ngờ hoặc vừa bị hack.
4. Man in the Middle
Khi sử dụng mạng Wi-Fi công cộng ở quán cà phê, siêu thị hay sân bay, bạn có thể vô tình biến mình thành mục tiêu của kiểu tấn công Man-in-the-Middle (MitM). Hacker sẽ chen vào đường truyền giữa bạn và máy chủ, thu thập thông tin cá nhân, passphrase hay thậm chí chiếm đoạt quyền truy cập ví điện tử. Nếu buộc phải giao dịch qua Wi-Fi công cộng, hãy dùng VPN để mã hóa kết nối, hoặc tốt hơn là sử dụng 3G/4G cá nhân nhằm đảm bảo an toàn.
5. Pig Butchering / Romance Scam
Romance scam (hay pig butchering) là chiêu lừa đảo tinh vi dựa trên yếu tố tình cảm. Kẻ gian ban đầu tiếp cận, làm quen, xây dựng mối quan hệ, rồi dần dần khuyến khích nạn nhân đầu tư vào “dự án” hoặc đồng coin do chính họ tạo ra. Khi đã gom đủ tiền, chúng bốc hơi và nạn nhân thường rơi vào cảnh trắng tay hoặc thậm chí mắc nợ. Theo số liệu từ FBI năm 2021, thiệt hại do romance scam đã chạm mốc 429 triệu USD, và nhiều người mất đến hơn một nửa tài sản. Lời khuyên là hãy luôn tỉnh táo và xác minh kỹ trước khi đầu tư theo bất kỳ “gợi ý” nào từ mối quan hệ online.
6. Phone Hack
Trong hình thức lừa đảo này, kẻ tấn công sẽ gọi điện và tự nhận là nhân viên của các sàn giao dịch hoặc dự án lớn, chẳng hạn như Coinbase, Binance,… Sau đó, chúng yêu cầu bạn cung cấp thông tin cá nhân, mã 2FA hoặc CCCD với lý do “xác minh tài khoản” hoặc “nâng cấp bảo mật.” Một khi có được dữ liệu này, chúng dễ dàng chiếm đoạt tài khoản cũng như tài sản. Hãy luôn nhớ, không bao giờ cung cấp thông tin riêng tư qua điện thoại, và nếu cảm thấy nghi ngờ, hãy gọi lại cho tổng đài chính thức của sàn để xác nhận.
7. Tấn công Phishing
Phishing là thủ đoạn dụ dỗ người dùng truy cập liên kết giả mạo (qua email, quảng cáo, pop-up,…) để tương tác ví tiền điện tử. Chỉ cần nhấp vào link không rõ nguồn gốc, bạn có thể bị mất tài sản hoặc để lộ passphrase, private key. Năm 2021, một vụ lừa đảo đã giả mạo trang web Bitcoin.org kèm theo quảng cáo giveaway khiến nhiều người nhẹ dạ truy cập và bị mất 17.000 USD trong chưa đầy 24 giờ. Bài học rút ra là đừng bao giờ tùy tiện nhấn vào các link lạ hoặc nạp tiền vào những ví không rõ nguồn gốc.
8. OTC Scam
OTC (Over-The-Counter) cho phép bạn mua bán tiền mã hóa trực tiếp với người khác thay vì giao dịch trên sàn. Tuy thuận tiện và ít phí, nhưng OTC cũng ẩn chứa rủi ro. Nhiều kẻ lừa đảo sẽ yêu cầu chuyển khoản trước, sau đó biến mất cùng số tiền. Để tránh kịch bản này, hãy sử dụng bên thứ ba hoặc nền tảng lớn như Binance, OKX để làm trung gian, đảm bảo giao dịch an toàn. OTC có thể là một phương thức hữu ích, nhưng bạn phải luôn đề cao cảnh giác và kiểm tra thật kỹ đối tác giao dịch của mình.
3 vụ scam nổi tiếng trong thị trường crypto
1. Confio
Confio gây ra một vụ “exit scam” kinh điển – tức là lợi dụng lòng tin từ cộng đồng để huy động vốn, sau đó đột ngột rút toàn bộ tiền và bỏ mặc dự án. Vào cuối năm 2017, dự án này tổ chức ICO nhằm huy động 375.000 USD. Khi đã nhận đủ tiền, nhóm phát triển liền “bặt vô âm tín”, để lại cho nhà đầu tư token gần như vô giá trị.
Ngay sau khi tin tức lừa đảo lan truyền, giá token tụt dốc không phanh từ 0,6 USD xuống còn 0,1 USD trong chưa đầy hai giờ và tiếp tục lao dốc thảm hại. Mặc dù hiện nay Confio đã quay trở lại dưới tên gọi Confio GmbH và phát triển CosmWasm, nhưng lịch sử exit scam của họ vẫn là lời cảnh tỉnh cho các nhà đầu tư về việc cần kiểm tra và đánh giá kỹ lưỡng trước khi tham gia bất cứ dự án ICO nào.
2. Centra
Dự án Centra từng “nổi như cồn” khi được những tên tuổi lớn như Floyd Mayweather và DJ Khaled quảng bá. Sự tín nhiệm từ người nổi tiếng đã nhanh chóng thu hút đông đảo nhà đầu tư, giúp Centra huy động được số tiền không hề nhỏ. Tuy nhiên, “cú tát” vào niềm tin cộng đồng đến vào tháng 4/2018, khi hai nhà sáng lập của dự án bị bắt giữ vì gian lận.
Sau thông tin này, giá token của Centra gần như sụp đổ hoàn toàn, khiến nhiều người mất trắng tài sản. Vụ việc của Centra một lần nữa nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tự nghiên cứu kỹ lưỡng, thay vì đặt niềm tin tuyệt đối vào những gương mặt nổi tiếng tham gia quảng bá.
3. Bitconnect
Bitconnect được xem là một trong những mô hình lừa đảo “chấn động” nhất lịch sử crypto, vận hành theo kiểu đa cấp (kim tự tháp). Dự án này dùng dòng tiền từ người tham gia sau để trả lãi cho người tham gia trước, khiến nhiều người lầm tưởng đó là một cơ hội đầu tư “siêu lợi nhuận.” Họ duy trì hoạt động hơn một năm với chiến dịch tiếp thị quy mô lớn, thu hút hàng loạt người tham gia và đẩy giá token của Bitconnect lên đến khoảng 320 USD.
Thế nhưng, khi dự án đột ngột “exit scam”, tất cả sụp đổ trong vòng chưa đầy 24 giờ. Giá token rơi thẳng từ 320 USD xuống 6 USD, và vốn hóa thị trường “bốc hơi” từ 2 tỷ USD xuống còn 40 triệu USD. Câu chuyện Bitconnect trở thành lời cảnh báo sâu sắc về những mô hình đầu tư quá tốt để thành sự thật và sự nguy hiểm của lòng tham không được kiểm soát.
Cách nhận biết các dự án scam là gì?
Cách nhận biết một dự án scam trong lĩnh vực crypto thật ra không quá khó nếu bạn chú ý vào những dấu hiệu “bất thường” từ đội ngũ phát triển, mô hình kinh doanh cho đến phản ứng của cộng đồng:
- Những lời hứa hẹn lợi nhuận khổng lồ mà lại thiếu cơ sở thực tế thường là tín hiệu cảnh báo rõ ràng nhất. Dự án crypto luôn tồn tại rủi ro nhất định, nên việc đảm bảo lợi nhuận quá cao và “chắc thắng” thường chỉ là chiêu trò thu hút người dùng.
- Thông tin mập mờ hoặc không minh bạch về mô hình hoạt động, đội ngũ phát triển và nhà đầu tư cũng là yếu tố bạn cần quan tâm. Một dự án nghiêm túc thường công khai tên thật, hồ sơ LinkedIn hoặc lịch sử làm việc của các thành viên. Ngược lại, nếu phần “About Us” quá sơ sài, thiếu hình ảnh hoặc sử dụng tên giả, bạn nên cân nhắc kỹ trước khi xuống tiền.
- Việc dự án đổ dồn nguồn lực vào quảng cáo nhưng lại không có sản phẩm cụ thể hoặc bản demo để thử nghiệm cũng là điểm bạn cần thận trọng. Những chiêu marketing “rầm rộ” chỉ để phô trương mà không thể hiện khả năng phát triển lâu dài có thể ẩn chứa nguy cơ lừa đảo. Tương tự, nếu đội ngũ phát triển không có bất kỳ kiểm tra bảo mật (audit) nào, bạn sẽ đối mặt với nguy cơ rò rỉ thông tin cá nhân hay lỗ hổng kỹ thuật rất cao.
- Phản hồi tiêu cực từ cộng đồng cũng không thể bỏ qua. Những người dùng đã từng tương tác với dự án trên các diễn đàn và mạng xã hội có thể cung cấp những chia sẻ chân thực nhất. Nếu bạn thấy liên tục xuất hiện đánh giá xấu hoặc cảnh báo, đừng vội bỏ qua và tiếp tục đầu tư. Đây là dữ liệu có giá trị để nhận biết dự án đó có nguy cơ scam hay không.
- Hãy cẩn trọng trước những dự án nhái tên miền và logo của các thương hiệu lớn, hoặc giả mạo giao diện của những sàn giao dịch và ví nổi tiếng. Chúng thường lợi dụng danh tiếng của người khác để đánh lừa nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm. Bạn cần xác thực tên miền chính thức và kiểm tra kỹ URL trang web trước khi đăng nhập tài khoản hay kết nối ví.
- Dự án không có sản phẩm thực tế, lộ trình phát triển mơ hồ, hay quy trình rút tiền phức tạp đều có thể là dấu hiệu của một hình thức lừa đảo. Một số kẻ gian thậm chí còn yêu cầu hàng loạt thao tác kỳ lạ để “phê duyệt” giao dịch, trong khi thực chất họ đang lợi dụng thời gian đó để rút cạn tài khoản của bạn.
- Đặc biệt cảnh giác với những dự án thường xuyên thao túng tâm lý như kích thích FOMO hoặc bơm thổi (Pump & Dump). Chúng tận dụng sự thiếu kiên nhẫn của nhà đầu tư để khiến bạn “vội vã” xuống tiền. Lời khuyên là hãy tự trang bị kiến thức, kiểm tra thông tin và đừng quên hỏi ý kiến từ các chuyên gia hoặc cộng đồng uy tín. Chỉ nên đầu tư số tiền mà bạn sẵn sàng mất và luôn giữ tỉnh táo trước mọi cơ hội quá hời trong thị trường đầy biến động này.
Cách phòng tránh các dự án scam trong crypto
Để bảo vệ mình khỏi những trò lừa đảo trong lĩnh vực crypto, việc đầu tiên bạn cần làm luôn là “tìm hiểu thật kỹ” trước khi xuống tiền. Hãy dành thời gian đọc bản whitepaper của dự án: nó không chỉ cung cấp khái niệm về ý tưởng mà còn giải thích cách thức hoạt động và mục tiêu của đội ngũ phát triển. Nếu dự án không có whitepaper, hoặc whitepaper lại quá sơ sài, bạn nên cân nhắc rút lui. Bên cạnh đó, hãy xác minh thông tin trên trang web chính thức và các tài khoản mạng xã hội của dự án. Những dự án thực sự nghiêm túc thường công khai thông tin đội ngũ phát triển, địa chỉ liên hệ, kế hoạch phát triển, cùng với tình trạng (status page) đang diễn ra.
Yếu tố kế tiếp cần lưu tâm là việc bảo mật thông tin cá nhân. Trong crypto, private key và seed phrase gần như là “chìa khóa két sắt” của bạn, tuyệt đối không được chia sẻ cho bất kỳ ai. Nếu thấy bất kỳ trang web hay tin nhắn nào yêu cầu nhập thông tin nhạy cảm đó, nhiều khả năng bạn đã va phải chiêu lừa phishing. Việc sử dụng ví điện tử đáng tin cậy và thường xuyên cập nhật phiên bản mới nhất cũng đóng vai trò quan trọng. Hãy ưu tiên những nền tảng ví phổ biến, có đánh giá bảo mật cao và thận trọng nếu “một ví mới lạ” đột nhiên xuất hiện mà chưa có bất kỳ kiểm toán (audit) hay đánh giá công khai nào.
Thêm vào đó, hãy chú ý kiểm tra tên miền và logo của dự án. Những dự án scam thường tìm cách “nhái” thương hiệu của những nền tảng lớn bằng cách đảo ngược một vài ký tự trong đường link, hoặc sử dụng logo “na ná” để đánh lừa tầm nhìn của người dùng. Một thao tác nhỏ nhưng quan trọng bạn nên làm là gõ chính xác đường dẫn trang web (domain) và đối chiếu các đường link được chia sẻ từ nguồn tin chính thức.
Song hành với những bước kiểm tra cơ bản, bạn cũng nên phân bổ rủi ro. Đừng bao giờ dồn hết tiền vào một dự án duy nhất, dù có hứa hẹn lợi nhuận “khủng” cỡ nào. Việc phân chia danh mục đầu tư giúp giảm thiểu khả năng mất trắng nếu không may “dính trap”. Đồng thời, khi cảm thấy dự án nào đó có dấu hiệu bất thường – chẳng hạn như yêu cầu thông tin cá nhân khó hiểu hoặc đưa ra quy trình rút tiền rườm rà, bạn nên dừng ngay giao dịch và tìm đến các nguồn thông tin đáng tin cậy hoặc chuyên gia để được tư vấn.
Cuối cùng, bạn cần áp dụng những biện pháp bảo vệ kỹ thuật như cài đặt phần mềm chống virus, sử dụng tường lửa (firewall) và cẩn trọng với mọi liên kết lạ nhận được qua email hay tin nhắn. Hãy xác minh tính xác thực của nội dung và cả người gửi, tránh trường hợp nhấp nhầm vào link phishing dẫn đến mất tài khoản. Trong thế giới crypto biến động, việc cảnh giác và liên tục cập nhật kiến thức sẽ là tấm lá chắn tốt nhất giúp bạn vững bước và an toàn trước các chiêu trò lừa đảo.
Một số câu hỏi thường gặp về scam
1. Scam trong crypto có phải vi phạm pháp luật không?
Câu trả lời ngắn gọn là có. Những hoạt động lừa đảo trong thị trường tiền mã hóa hiện nay có thể bị xử lý hình sự theo quy định pháp luật ở hầu hết các quốc gia, bao gồm cả Việt Nam.
Theo khoản 5 Điều 163 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, việc lợi dụng hình thức kinh doanh hay đầu tư để chiếm đoạt tài sản bất hợp pháp có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, trong thực tế, việc điều tra và xử phạt những vụ scam không diễn ra nhanh chóng; quá trình tố tụng đôi khi mất rất nhiều thời gian, đặc biệt nếu kẻ gian ẩn danh hoặc hoạt động xuyên biên giới. Do đó, việc nâng cao cảnh giác và kiểm tra kỹ lưỡng trước khi đầu tư vẫn là cách tốt nhất để bảo vệ tài sản cá nhân.
2. Bị scam có lấy lại được tiền không?
Việc lấy lại tiền sau khi bị scam không hề đơn giản và tỷ lệ thành công tương đối thấp. Dù vậy, bạn vẫn có vài cách để “còn nước còn tát”. Trước hết, hãy kiểm tra xem số tiền đã bị chuyển đi đâu. Nếu tiền được chuyển lên các sàn giao dịch tập trung (CEX) như Binance hay Coinbase, bạn có thể nhanh chóng liên hệ với đội ngũ hỗ trợ của sàn, trình bày vụ việc để họ kịp thời phong tỏa tài khoản nghi ngờ.
Dù không phải lúc nào cũng thành công, nhưng đây là biện pháp tức thời mà bạn cần thực hiện ngay khi phát hiện có dấu hiệu lừa đảo. Trường hợp ngược lại, nếu số coin hoặc token đã bị rút sang nhiều ví phi tập trung (DEX) và “chia nhỏ” ở những kênh khác nhau, cơ hội lấy lại gần như bằng không. Chính vì vậy, sự đề phòng trước vẫn là nguyên tắc “vàng” khi tham gia vào lĩnh vực crypto.
Kết luận
Nhìn chung, scam trong thị trường crypto không chỉ là câu chuyện riêng của một vài dự án “tai tiếng”, mà còn là hồi chuông nhắc nhở rằng rủi ro luôn hiện hữu ở mọi nơi. Các vụ lừa đảo ngày càng tinh vi, lợi dụng cả công nghệ lẫn tâm lý người dùng để chiếm đoạt tài sản. Dù pháp luật ở nhiều quốc gia đã có những khung xử phạt nghiêm khắc, nhưng việc truy vết dòng tiền và xử lý kẻ gian vẫn gặp không ít khó khăn. Điều này đòi hỏi mỗi người tham gia thị trường crypto phải chủ động nâng cao kiến thức, tự bảo vệ mình bằng cách nghiên cứu kỹ lưỡng, áp dụng các biện pháp an toàn và luôn giữ tâm lý cảnh giác.
Bạn đã hiểu scam là gì chưa? Đừng quên để lại bình luận phía bên dưới nhé!
